Η γέννηση ενός παιδιού αποτελεί μια εμπειρία που αλλάζει τη ζωή μιας γυναίκας. Είναι αναμενόμενο για έναν νέο γονιό να αισθάνεται κούραση, ανησυχία και αμφιβολίες για τον εαυτό του, ειδικά στο πρώτο του παιδί. Ωστόσο, όταν τα συναισθήματα αυτά συνοδεύονται από συμπτώματα όπως έντονη θλίψη, κλάμα και ακραίες συναισθηματικές εναλλαγές, τότε μπορεί η νέα μητέρα να πάσχει από επιλόχεια ή μεταγεννητική κατάθλιψη. Σε αυτό το άρθρο θα δούμε τι είναι η επιλόχειος κατάθλιψη, που οφείλεται και πως αντιμετωπίζεται.

Τι είναι η επιλόχειος κατάθλιψη; 

Υπολογίζεται ότι το 50-85% των νέων μητέρων εμφανίζει μια ήπια προσωρινή αλλαγή στη συναισθηματική τους κατάσταση, που ονομάζεται θλίψη της λοχείας (“baby blues”). Τα baby blues συνήθως εμφανίζονται 3-4 μέρες μετά τη γέννα και διαρκούν περίπου 2-3 εβδομάδες. Στο διάστημα αυτό τα συναισθήματα της γυναίκας μεταβάλλονται εύκολα, μπορεί να έχει έντονη θλίψη, θυμό, άγχος, να κλαίει συχνά, να δυσκολεύεται να κοιμηθεί και να συγκεντρωθεί.

 Αντίθετα, η επιλόχεια κατάθλιψη αποτελεί έναν τύπο κλινικής κατάθλιψης με συμπτώματα που διαρκούν περισσότερο και έχουν μεγαλύτερη ένταση από αυτά της θλίψης της λοχείας. Συνήθως ξεκινά μέσα στις πρώτες εβδομάδες μετά τη γέννα, αλλά μπορεί να εμφανιστεί ακόμη και κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης ή έως και έναν χρόνο μετά τη γέννα. Τα συμπτώματα της επιλόχειας κατάθλιψης διαρκούν τουλάχιστον 2 εβδομάδες και περιλαμβάνουν:

• Πεσμένη διάθεση, υπερβολικό κλάμα
• Έντονη συναισθηματική ευμεταβλητότητα, ευερεθιστότητα και ακατάλληλο θυμό
• Δυσκολία δημιουργίας δεσμού με το βρέφος, απόσυρση από την οικογένεια και τους φίλους
• Απώλεια όρεξης ή ασυνήθιστα αυξημένη κατανάλωση φαγητού
• Αϋπνία ή πολλές ώρες ύπνου χωρίς αίσθηση ξεκούρασης
• Υπερβολική κούραση ή απώλεια ενέργειας
• Ανηδονία και απώλεια ενδιαφέροντος για μέχρι πρότινος ευχάριστες δραστηριότητες
• Αισθήματα αναξιότητας, ντροπής, ενοχής ή ανεπάρκειας
• Μειωμένη ικανότητα καθαρής σκέψης, συγκέντρωσης και λήψης αποφάσεων
• Σκέψεις αυτοτραυματισμού ή τραυματισμού του βρέφους
• Επαναλαμβανόμενο αυτοκτονικό ιδεασμό

Πού οφείλεται η επιλόχειος κατάθλιψη; 

Η ακριβής αιτία εμφάνισης της επιλόχειου κατάθλιψης είναι άγνωστη και υπάρχουν πολλοί διαφορετικοί παράγοντες που ενδέχεται να συμβάλλουν στην ανάπτυξη της διαταραχής. Ένα από τα πιθανά αίτια είναι οι ορμονικές αλλαγές της εγκυμοσύνης. Κατά τη διάρκεια της κύησης συγκεκριμένες ορμόνες, τα οιστρογόνα και η προγεστερόνη, φτάνουν στα μέγιστα επίπεδα τους.

Το πρώτο 24ωρο μετά τη γέννα οι ορμόνες αυτές επανέρχονται στα επίπεδα που βρίσκονταν πριν την εγκυμοσύνη. Παρόμοια είναι η αλλαγή στις ορμόνες που παρατηρείται πριν την έμμηνο ρύση, αλλά στην εγκυμοσύνη είναι πολύ πιο έντονη. Αυτή η απότομη και δραματική πτώση έχει συνδεθεί ερευνητικά με την εμφάνιση της επιλόχειου κατάθλιψης. Παράλληλα, μετά την εγκυμοσύνη μπορεί να υπάρξει πτώση και στα επίπεδα των ορμονών του θυρεοειδή, το οποίο επίσης μπορεί να οδηγήσει σε κατάθλιψη.

Η εμφάνιση της διαταραχής φαίνεται να είναι πιο πιθανή σε μητέρες που εμφανίζουν τα ακόλουθα χαρακτηριστικά:

• είχαν κατάθλιψη πριν η κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης
• έχουν ιστορικό εμφάνισης κατάθλιψης στην οικογένειά τους
• είχαν δύσκολη παιδική ηλικία
• είχαν δύσκολη ή τραυματική γέννα
• αντιμετώπισαν επιπλοκές σε προηγούμενη εγκυμοσύνη ή γέννα
• δεν έχουν ένα ισχυρό σύστημα υποστήριξης
• είναι ή έχουν υπάρξει θύματα ενδοοικογενειακής κακοποίησης
• βιώνουν στρεσογόνες συνθήκες, όπως διαπροσωπικές τριβές ή οικονομικά προβλήματα
• είναι κάτω από την ηλικία των 20 ετών
• δυσκολεύονται με τον θηλασμό
• έχουν ένα βρέφος το οποίο γεννήθηκε πρόωρα ή γεννήθηκε με προβλήματα υγείας/ ειδικές ανάγκες
• είχαν μια εγκυμοσύνη που δεν ήταν προγραμματισμένη

Μπορεί ο πατέρας να πάθει επιλόχειο κατάθλιψη; 

Έχει παρατηρηθεί ερευνητικά ότι η επιλόχειος κατάθλιψη μπορεί να εμφανιστεί και στον νέο πατέρα σε ποσοστό ακόμη και 10%. Οι άντρες μπορεί να έχουν παρόμοια συμπτώματα με αυτά των γυναικών, όπως θλίψη, κούραση, άγχος και αλλαγές στην πρόσληψη τροφής και τον ύπνο. Η πατρική κατάθλιψη είναι πιο πιθανό να εμφανιστεί σε άντρες που είναι νέοι, έχουν ιστορικό κατάθλιψης, βιώνουν διαπροσωπικά προβλήματα ή προβλήματα εύρεσης εργασίας και εξασφάλισης των απαραίτητων οικονομικών πόρων για την υποστήριξη του παιδιού τους.

Πώς μπορούμε να αντιμετωπίσουμε την επιλόχειο κατάθλιψη; 

Πολλοί γονείς αισθάνονται ντροπή ή ενοχές για τη συναισθηματική τους κατάσταση και αυτό τους αποτρέπει από το να ζητήσουν βοήθεια για την αντιμετώπιση της κατάθλιψης. Ωστόσο, η έγκαιρη διάγνωση και θεραπεία είναι πολύ σημαντικές για να έχουμε μια καλή πρόγνωση και να περιορίσουμε όσο το δυνατόν περισσότερο τις αρνητικές συνέπειες της διαταραχής για τον γονιό και για το βρέφος.

Το πρώτο βήμα είναι να απευθυνθούμε σε έναν ψυχίατρο ή ψυχολόγο από τον οποίο θα πάρουμε την κατάλληλη διάγνωση και θα μας κατευθύνει σε αντίστοιχες ομάδες υποστήριξης, ψυχοθεραπευτές και γιατρούς, ανάλογα με τα συμπτώματά μας. Η λήψη φαρμακευτικής αγωγής για την κατάθλιψη είναι εφικτή κατά τον θηλασμό, αλλά πρέπει να γίνει αποκλειστικά με τη συνεργασία ψυχιάτρου προκειμένου να διασφαλίσουμε ότι επιλέγουμε ένα αντικαταθλιπτικό που είναι όσο το δυνατόν πιο ασφαλές για τον θηλασμό.

Παράλληλα, είναι σημαντική η αναζήτηση υποστήριξης στο κοινωνικό μας πλαίσιο και η ενημέρωση οικείων μας ατόμων που εμπιστευόμαστε για την κατάσταση που αντιμετωπίζουμε, προκειμένου να μπορέσουν να μας βοηθήσουν και να μας στηρίξουν. Τέλος, είναι σημαντικό να τονίσουμε τον ρόλο που παίζει η αυτοφροντίδα για την ενίσχυση της ψυχικής μας υγείας. Αν και η φροντίδα ενός βρέφους είναι δύσκολη, χρειάζεται να διασφαλίσουμε ότι κοιμόμαστε αρκετά, τρώμε σωστά και αφιερώνουμε χρόνο στον εαυτό μας για την κάλυψη των βασικών μας αναγκών.

Επιλόχειος κατάθλιψη και διατροφή 

Ορισμένες τροφές μπορούν να ρίξουν τη διάθεσή μας. Μια διατροφή με υψηλά επίπεδα καφεΐνης, ζάχαρης και αλκοόλ μπορεί να προκαλέσει συναισθηματικές διακυμάνσεις και να μειώσει την ποιότητα του ύπνου μας, οπότε δεν συστήνεται για έναν νέο γονιό, ακόμη κι αν δε θηλάζει. Αντίθετα, υπάρχουν ερευνητικά ευρήματα που υποδεικνύουν ότι η επιλόχειος κατάθλιψη (και η κατάθλιψη γενικότερα) συνδέεται με ανεπάρκεια σε συγκεκριμένα θρεπτικά συστατικά.

Ωμέγα-3 Λιπαρά Οξέα: κατά τη διάρκεια της γαλακτόρροιας τα αποθέματα της μητέρας σε ω-3 λιπαρά οξέα DHA μεταφέρονται μέσω του μητρικού γάλακτος στο βρέφος προκειμένου να συμβάλλουν στη νευρολογική του ανάπτυξη. Η χαμηλή πρόσληψη ωμέγα 3 λιπαρών οξέων έχει συνδεθεί ερευνητικά με αυξημένες πιθανότητες εμφάνισης επιλόχειας κατάθλιψης, ενώ η λήψη συμπληρωμάτων διατροφής με ωμέγα 3 λιπαρά οξέα φαίνεται να μειώνει τα συμπτώματα της διαταραχής.

Βιταμίνες του συμπλέγματος Β: οι βιταμίνες του συμπλέγματος Β είναι απαραίτητες για την σωστή εγκεφαλική λειτουργία. Έρευνες έχουν βρει οτι η βιταμίνη Β2 (ριβοφλαβίνη) ενδέχεται να μειώνει τον κίνδυνο εμφάνισης επιλόχειου κατάθλιψης, τα χαμηλά επίπεδα βιταμίνης Β6 (πυριδοξίνη) αυξάνουν τον κίνδυνο ανάπτυξης κατάθλιψης και μειώνουν την αποτελεσματικότητα των αντικαταθλιπτικών φαρμάκων, ενώ τα χαμηλά επίπεδα βιταμίνης Β9 (φυλλικό οξύ) επίσης επηρεάζουν τη δράση των αντικαταθλιπτικών.

Βιταμίνη D: αν και η σχέση μεταξύ βιταμίνης D και επιλόχειου κατάθλιψης δεν είναι πλήρως κατανοητή, οι ερευνητές πιστεύουν ότι η έλλειψη βιταμίνης D συνδέεται με συμπτώματα κατάθλιψης, ενώ έχει βρεθεί πως χαμηλά επίπεδα βιταμίνης D σε νέες μητέρες μπορεί να οδηγούν σε πιο έντονα καταθλιπτικά συμπτώματα. Παράλληλα, γνωρίζουμε ότι η έλλειψη βιταμίνης D στις εγκύους αυξάνει τον κίνδυνο εμφάνισης διαβήτη κύησης, υπέρτασης, προεκλαμψίας και γέννησης ελλιποβαρών βρεφών. Επιπλέον, οι θηλάζουσες με έλλειψη βιταμίνης D παράγουν γάλα που ενδεχομένως δεν καλύπτει τις ανάγκες του βρέφους στη βιταμίνη (εφόσον αυτό τρέφεται αποκλειστικά μέσω θηλασμού).

Βότανα: τα βότανα που χρησιμοποιούνται συχνότερα για την αντιμετώπιση της κατάθλιψης είναι το βαλσαμόχορτο (St John’s Wort) και η  ασβαγκάντα (Ashwagandha). Η λήψη των συγκεκριμένων βοτάνων δεν έχει μελετηθεί σε θηλάζουσες γυναίκες, οπότε δε συνίσταται κατά τη διάρκεια του θηλασμού. Αντίθετα, μπορούμε να δοκιμάσουμε βότανα όπως το χαμομήλι και η λουίζα που είναι ασφαλή για τον θηλασμό και έχουν κάποιες αγχολυτικές ιδιότητες.